Freud ve Kant İlişkisi

Sigmund Freud, İmmanuel Kant'ı derinlemesine incelemişti ve Kantçı aşkın idealizm teorisini, psikanalitik deneyimin temellerini değerlendirmek için paradigmatik bir yaklaşım olarak benimsemişti. Ancak, bu, psikanalizin aşkın idealizmi onayladığı anlamına gelmez. Freud'un kendisi, bu kavramı reddetmiş olsa da, bir nesne (das Ding) ile fantezi arasındaki uçurumun ilk kez Kant tarafından ortaya atıldığını söylemek mümkündür. Kant'a göre, sezgi, yani duyusal deneyim, insanın öznel deneyimi aracılığıyla mantıkta bir rol oynar, bu da nesnelerin anlaşılmasını sınırlayan bir faktördür.

Kant'ın Das Ding (şey) kavramı, Freud'un bilinçdışı üzerine yaptığı çalışmalarla güçlü bir ilişki kurar. Kant’ın das Ding teorisi, herhangi bir nesnenin, olduğu gibi bilinmesinin mümkün olmadığını savunur. İnsanlar yalnızca duyuları aracılığıyla bu nesnenin somut yönlerini bilebilir, yani das Ding'in tam özü, insan algısının ötesindedir. Kant, insanın deneyimlediği şeyin, sadece duyusal algılar yoluyla somut özelliklerinden ibaret olduğunu belirtir. Ancak bu, insanın nesneler hakkında sahip olduğu bilginin sınırlı olduğu anlamına gelir. Das Ding, insan algısına her zaman kapanık, gizemli bir öğedir.

Freud, bu felsefi yaklaşımdan yararlanarak, bir bireyin, das Ding ile karşılaştığında yaşadığı travmayı yalnızca sınırlı bir kapasitede anlayabileceğini öne sürmüştür. Kant'ın, das Ding'in insan algısı tarafından tamamen bilinemez olduğu fikri, Freud için önemli bir açılım sağlar. Freud, bir bireyin karşılaştığı travmatik olayın yalnızca belirli yönlerini anlayabildiğini savunur. Bu, Kant'ın Das Ding ile ilgili düşüncesine dayanan bir gözlemdi. Kant, nesnelerle karşılaşmaların, ancak duyuların sınırları nedeniyle özümsenebileceğini ileri sürerken, Freud da benzer şekilde, travmatik bir olayın, birey tarafından sadece sınırlı bir biçimde algılanabileceğini belirtmiştir.

Freud'un psikanalizindeki "semptom" kavramı, bu düşüncenin bir uzantısı olarak ortaya çıkar. Semptomlar, bir bireyin, das Ding ile karşılaştığı travmatik anı nasıl deneyimlediğinin bir yansımasıdır. Kant, sentetik bir deneyim anlayışına sahipti; yani, insan deneyimi, algılar ve anlamlar arasında birleştirici bir biçimde şekillenir. Freud, bu anlayışı psikanalizinde kullanarak, semptomların, bilinçdışındaki bir travmaya yanıt olarak geliştiğini öne sürmüştür.

Kant'ın sentetik a priori deneyim anlayışı, psikanalizin imkanlarını açan bir kavram olarak önemli bir rol oynar. Çünkü sentetik deneyim, duyuların ötesine geçerek, bilinçdışını etkileyebilecek a priori bir yapıyı ortaya koyar. Psikanaliz, aşırı soyut bir Kantçı aşkın idealizme indirgenemez, ancak yine de Kant'ın sentetik a priori deneyim fikri, Freud'un bilinçdışı teorisinin şekillendirilmesinde önemli bir iz bırakmıştır.

Freud'un psikanalizi ve Kant'ın felsefesi, insanın içsel dünyasını anlamada benzer sınırlılıkları paylaşır. Kant, das Ding'in insan algısına asla tamamen açılmadığını belirtirken, Freud da bireyin bilinçdışındaki travmaların ancak sınırlı bir biçimde anlaşılabileceğini vurgulamıştır. Kant'ın das Ding kavramı, psikanaliz için bir temel teşkil etmiş ve Freud'un bilinçdışı anlayışının şekillenmesinde önemli bir felsefi zemin oluşturmuştur. Freud, Kant'ın bu felsefi kavramını, travmanın algısal ve semptomatik deneyimlerinin anlaşılması için kullanmıştır.

Arthur Schopenhauer ve Sigmund Freud İlişkisi

Arthur Schopenhauer ve Sigmund Freud arasındaki ilişki, hem felsefi hem de psikolojik açıdan son derece derin bir tartışma alanı yaratır. Her iki düşünür de insanın bilinçaltı, arzular ve içsel çatışmalarını anlamaya çalışmış, fakat bunu farklı bakış açılarıyla ele almışlardır. Schopenhauer'ın, bilinçaltına dair ortaya koyduğu kavramlar, Freud'un psikanaliz teorileriyle şaşırtıcı bir şekilde paralellik gösterse de, aralarındaki yaklaşım farkları, her iki düşünürün de insan doğasına dair benzersiz görüşler geliştirmelerine neden olmuştur.

Schopenhauer, bilinçaltını "İrade" kavramı üzerinden tanımlar. "İrade", sadece bireysel arzuların bir toplamı değil, insanın tüm varoluşunu şekillendiren, evrensel bir güçtür. Bu "İrade", acı, ıstırap ve varlık mücadelesiyle ilişkilidir. Schopenhauer için hayatın özü, acı ve mücadeleyle iç içe geçmiştir ve insanın yaşamı, bu evrensel iradenin yansımasıdır. Freud ise bilinçaltını daha çok bastırılmış arzular ve psikolojik yapılarla ilişkilendirir. Onun psikanalizinde, bilinçaltı, özellikle geçmişte yaşanan travmaların ve bastırılmış arzuların etkisiyle şekillenir. Freud, Schopenhauer'ın "İrade"sini, insanın içindeki kötücül, hayvansı güdülerle ilişkilendirerek, bu kavramı olumsuz bir güç olarak tanımlar. Ancak Schopenhauer için "İrade" sadece olumsuz bir güç değildir; o, aynı zamanda insanın varoluş mücadelesinin ve hayatın acı veren doğasının temel itici gücüdür.

Freud'un, Schopenhauer'ı tam olarak anlamadığı görüşü de bu farkı derinleştirir. Schopenhauer'ın felsefesi, bireysel ve evrensel ölçekte bir varlık mücadelesini tanımlar. Onun "İrade" kavramı, insanın arzularının ötesinde, daha geniş bir evrensel güçtür. Freud ise bu kavramı, daha dar bir perspektiften, insanın bastırılmış arzu ve içsel çatışmalarıyla ilişkilendirerek yorumlamıştır. Bu nedenle, Freud’un fikirleri Schopenhauer'ın felsefesinin derinliğini tam anlamıyla kavrayamaz ve onun "İrade" kavramını, Schopenhauer'ın ortaya koyduğu anlamda bir varoluşsal güçten ziyade, bireysel bir psikolojik etmen olarak daraltır.

Schopenhauer'ın, Doğu felsefesiyle olan ilişkisi de önemli bir noktadır. Özellikle Budizm ve Upanişadlar gibi öğretilerde, Schopenhauer benzer bir düşünsel derinlik ve yaşamın acı veren doğasına dair benzer bir bakış açısı bulmuştur. Ancak burada dikkat edilmesi gereken bir nokta vardır: Schopenhauer, Doğu felsefelerini doğrudan taklit etmemiştir. Bunun yerine, bu öğretileri, kendi içsel düşünce sürecinde bağımsız bir şekilde değerlendirmiştir. Schopenhauer'ın felsefesi, hiçbir dogmaya dayanmadan ve başka bir düşünürün etkisinde kalmadan, tamamen onun kişisel içsel sorgulamalarının ürünüdür. Bu, onun entelektüel bağımsızlığını ve özgün düşünme tarzını gösteren önemli bir unsurdur.

Schopenhauer'ın felsefesinin önemi, özellikle bağımsız düşünmeye çalışan bireyler için büyüktür. O, yalnızlık, acı ve insan doğasıyla ilgili derin düşüncelerini, kişisel bir yolculuk olarak geliştirmiştir. Bağımsız düşünmenin zorluğu, özellikle dışarıdan gelen baskılar ve toplumsal normlarla çatışma yaşayanlar için oldukça belirgindir. Schopenhauer, insanın bu baskılara karşı durarak kendi iç yolculuğunu yapmasının önemini vurgular. Onun felsefesi, yalnızca toplumsal ve dışsal dünyaya bakmakla kalmaz, aynı zamanda bireyin içsel dünyasına da derin bir bakış açısı sunar. Schopenhauer'ın yazıları, yalnızlık ve acıyla yüzleşmeye çalışanlar için bir rehber, bir yol arkadaşı işlevi görür.

Özetle, Schopenhauer'ın felsefesi, yalnızca kendi zamanında değil, günümüzde de büyük bir öneme sahiptir. O, dış dünyadaki dogmalara ve öğretmenlere değil, içsel düşünceye ve sorgulamaya dayalı bir yolculuk arayanlara derin bir anlam taşır. Schopenhauer, insanın gerçeğe ulaşmasının tek yolunun, dış dünyadaki öğretmenlere ve dogmalara değil, içsel düşünceye ve özgün sorgulamalara dayandığını hatırlatır. Onun felsefesi, insanın varoluşuna dair derin bir anlayış geliştirmek isteyen, bağımsız düşünmeyi arzulayanlar için bir ışık kaynağıdır.

İYİ KÖTÜ

Sorumluluk ve suçluluk kavramları, insan deneyiminde derin izler bırakan, hem ahlaki hem de psikolojik boyutları olan önemli konulardır. Bu kavramlar, eylemlerimizin sonuçlarından nasıl sorumlu hissettiğimizi ve bu hissin nasıl şekillendiğini anlamamıza yardımcı olur. Sigmund Freud'un psikanalitik yaklaşımı, bu konuda önemli bir ışık tutar. Onun id, ego ve süperego kavramları, insanın içsel dürtülerinden bilinç düzeyindeki uyum sürecine ve ahlaki değerlerin temsilcisine kadar uzanan bir yelpazeyi kapsar.

Ego, bilinçli benlik olarak işlev görürken, süperego toplumsal ve ahlaki normların içselleştirilmiş temsilcisidir. Freud'a göre, bu içsel yapılar, insanın vicdani muhakeme süreçlerinde kritik bir rol oynar ve eylemlerimizin ardındaki motivasyonları belirler. Ego'nun gerçeklik ilkesine uyum sağlaması, süperego'nun ise ahlaki değerlerin temsilcisi olarak işlev görmesi, bireyin sorumluluk duygusunu derinlemesine etkiler.

Ancak, sorumluluk duygusu sadece kendi eylemlerimizden değil, aynı zamanda toplumsal düzeyde de şekillenir. Toplumsal sorumluluk duygusu, bireylerin birbirine ve topluma karşı olan sorumluluklarını tanımlar. Örneğin, toplum içindeki haksızlıklara sessiz kalmak veya bu haksızlıklara karşı çıkmak arasındaki fark, bireylerin ahlaki vicdanlarını ve toplumsal sorumluluklarını nasıl algıladığını gösterir.

F. Nietzsche'nin düşünceleri ise ahlaki değerlerin ve iyilik-kötülük kavramlarının göreceli ve değişken olduğunu vurgular. Nietzsche'ye göre, "iyi" ve "kötü" kavramları, güç dinamikleri ve toplumsal değerler tarafından belirlenir ve zaman içinde dönüşebilir. Bu perspektif, ahlaki değerlerin ve dolayısıyla sorumluluk ve suçluluğun kültürel ve tarihsel bağlamlardaki değişkenliğini anlamamıza yardımcı olur.

Freud'un ve Nietzsche'nin teorileri, sorumluluk ve suçluluk duygularını anlamamıza yardımcı olurken, bu kavramların evrimsel ve kültürel bağlamlardaki değişkenliğini de göz önünde bulundurmamız gerektiğini hatırlatır. İnsanın kendine ve diğerlerine karşı duyduğu sorumluluk duygusu, hem bireysel gelişimin hem de toplumsal düzenin temel yapı taşlarından biridir.

Sonuç olarak, psikanalitik teori ve felsefe, insanın içsel dünyasının karmaşıklığını keşfetmemizde ve toplumsal ilişkilerimizi daha iyi anlamamızda kritik bir rol oynar. 

“NİRVANA’NIN BAŞLANGICI”

 

“NİRVANA’NIN BAŞLANGICI”

 

Psikoanalizin babası Sigmund Freud, psikoloji alanında devrim yaratan sayısız yenilikçi kavramı tanıttı. Bunlar arasında, psikanalizin metapsikolojik modelinin temel bir bileşeni olan “Nirvana İlkesi” de yer alıyor.

 

Freud, psişik işlev teorisinin kilit bir bileşeni olarak Nirvana İlkesini tanıttı.

Nirvana İlkesi kavramı, “Haz İlkesinin Ötesinde” (1920) eserinde ortaya çıktı. Bundan önce Freud, çoğunlukla “Haz İlkesi”ne odaklanmış, bireylerin zevk aradıkları ve acıdan kaçındıkları, “gerginlik durumu” olarak anlaşılmıştır.

Ancak, Freud’un travmadan kurtulanlar, özellikle de savaş gazileri hakkındaki gözlemleri, bu doğrusal görüşü soruya getirdi.

Freud “Haz İlkesinin Ötesinde” bireylerin de “ölüm nabzı” ya da “Thanatos” olarak adlandırdığı bir eğilimden etkilendiği fikrini ortaya koydu. Bu itme, bireyleri kendine zarar veren ve saldırgan davranışlara ittiği gibi Haz İlkesi’ne muhalefettir. Freud, Thanatos dürtüsünün, zevk arayışlarının belirgin bir zıttı olarak, kendilerini ölüme götürebilecek bireylerde karşı konulmaz bir gücü temsil ettiğini belirtmiştir. Freud, yaşamı onaylayan (zevk ilkesiyle ilişkili) Eros ile yıkıcı Thanatos (Nirvana ilkesiyle ilişkili) arasındaki çatışmanın insanın psişik işlevinin merkezinde olduğunu varsayıyordu.

 

Nirvana İlkesi ile ilişkili kilit kavramlardan biri de “tekrar birleştirme”dir.

Acıya neden olsa bile travmatik deneyimleri tekrar etme dürtüsü, ölüm nabzı Thanatos’un bir ifadesi olarak görülebilir. Freud, bu dürtünün, acı deneyimleri tekrar gözden geçirmeyi içerse bile, bireylerin travmatik olaylarda ustalaşmaya ve kontrol etmeye çalıştıkları bir yol olduğunu öne sürdü.

 

Nirvana İlkesi’nin tanıtımı ve ölüm nabzı Freudyen teorisinde önemli bir değişime işaret etti.

 

Bu teorik yön, psikoterapi ve psikanaliz arasında bir bölünmeyi işaret ediyor: Nabzın ölümlü bir boyutunun varlığı, yok olmaya ve inorganik, varoluşun radikal tüketimine geri dönmesi, amacı iyileşme ve refah olan sadece “terapötik” için kabul edilemez bir paradoks oluşturur.

Psikoanaliz, ölüm nabzı ile desteklenen zevk almanın potansiyel sınırsız boyutu olan, sadece zevk arayışına ilişkindir.

 

Nirvana İlkesi kavramı tartışmasız ve eleştirisiz kalmamıştır. Bazı araştırmacılar deneysel kanıt eksikliği olduğunu ve bilimsel olarak test etmenin zor olduğunu iddia ediyor. Diğerleri ise evrensel uygulanabilirliğe sahip olmayan teorik bir yapıyı temsil ettiğini öne sürüyor. Bu eleştirilere rağmen, Nirvana İlkesi, Freudyen teorisinin kilit unsuru olarak kalıyor ve psikanalitik düşünceyi etkilemeye devam ediyor. Nirvana İlkesi, hayatın korunmasına, ölüme karşı hareket eden bir nabzın varlığını fark ederek Haz İlkesi’nin basit görüşünü meydan okur.

 

Sigmund Freud- Haz İlkesinin Ötesinde

Satürn’ün Gölgesinde

James Hollis’in kaleme aldığı “Satürn’ün Gölgesinde” adlı kitabı mitlerden yola çıktığı için oldukça dikkat çekici ve keyifli bir eser. Her nitelikte okuyucu içinde uygun diyebilirim. Mitler her ne kadar bizim yerel kültürümüzde efsane gibi algılanıp gereken önem verilmese de evrensel anlamda insanlık tarihi kadar eskidir. 

Yunan Mitolojisinde “Kronos” mitinin gücünü, kıskançlığını, güvensizliğini, şiddetini ve zorbalığını çağrıştıran erkek unsurdur. Kronos ile Rhea’nın evliliklerinden Hestia, Demeter, Hera adlarında üç kızla, Hades, Poseidon, Zeus adlı üç erkek çocuk dünyaya gelir. Yunan mitolojisinde çocuklarının katili Uranüs’tür. Buna karşın sadece en küçük oğlu Kronos annesinin yardımıyla babasını hadım edip tahtından indirmeyi başarmıştır.

Kronos kral olduğunda aynı hiddet ve şiddetle kendi çocuklarının da kafasını tek tek koparır. Satrün’ün söylencesi Roma Mitolojisine göre “Altınçağ Tanrısı” olarak da bilinir. Diğer tanrılar (krallar) gibi gökyüzünde yaşamaz. Satürn yeryüzünde yaşar. Tıpkı insanlar gibi…Yunan mitolojisindeki karşılığı ise Kronos’tur. O, zamanı kontrol eder, disiplin ve ahlak kurallarını belirler, tarım ve hasat konusunda ziraattın sembolüdür.

Mitolojiden yola çıkan Hollis, günümüzün modern ve çağdaş erkeğinin nevrotik sıkıntılarının ve iyileşme çabalarının anlattığı eserine “Satürn’ün Gölgesinde” adını vermiştir. Hollis için Kronos kadar Eros’da önemli bir tanrı figürü ve modern erkeğin nevrotik sıkıntılarını açıklamak için başvurduğu tanrıdır. Kronos kadar şiddet, güç ve zorbalık tanrısı değildir Eros.

Peki, Eros neden önemlidir? Mitolojik kaynaklarda, Antik Yunanlılara göre, tüm varlığın kaynaklarında yer alan ve aynı zamanda tanrıların en yaşlısı olabilen ve yine en genci olabilen olarak kabul edilen Eros’un her zaman öngörülemez olduğunu. Mekana aitlikten bağımsız olarak onun her yerde olduğunu kabul etmişlerdir. Eros bastırılıp yer altına sürüldüğünde öfkeli ve zalim olur. Kimseden rahatsız olmayan özgür Eros ibadetler için sunaklar inşa eder ve senfoniler yazar. Eros’un etki alanını aşk ilişkisine indirgenmesi nedeniyle çok daraltıldığını belirtmek gerekir. Eros elbette aşk ve cinsellik mevcut ama insani eylemlerimiz çok daha derin, sevgi gibi daha uzun ömürlü ve âşık olmaktan daha ziyade gizemli güçlerden etkileniyor denilebilir.

“Satürn’ün Gölgesinde” insanın gerçekte ne olduğunu, kişi kendine sevmeyi yasaklayıp (veya başkasının kendisine yasaklamasına izin verdiğinde) ve bu sevgiyi gösterdiğinde, bu gerçek olmayan sevgi, içsel bir korku ve belirsizlik, dışsal bir başkalarını kontrol ve itaat arzusu içinde ortaya çıkar. Sigmund Freud “Bir Yanılsamanın Geleceği-Uygarlık ve Hoşnutsuzlukları” adlı eserinde: Eros’un insanlığı kaba gücün zorbalığından, barbarlığından kurtardığını belirtir. Eros, insanlığı bilinçsiz değil ama bütünüyle özbilinçli ussal birleşmelere doğru yönlendirir: “İnsanlık insan doğasının ereğidir.” Eros’un bilinçsiz olana en uzak, bilinçli olana en yakın olan duygu olduğunu belirtir ki... Eros, nefret duygusunu bastırmada, sevgi duygusunda ise bilince yakındır.

Herbert Marcuse “Eros ve Uygarlık- Freud Üzerine Felsefi Bir İnceleme” başlıklı eserinde; Eros üzerinde sonu gelmez kısıtlamalar en sonunda yaşam içgüdülerini zayıflatacağını, karşı çıkmaya “çağırılmış” oldukları güçlerin ise kendilerini yok etme kuvvetlerini güçlendirerek serbest bırakacağını ifade eder. Yine Sigmund Freud’un “Metapsikoloji” adlı eserinde Eros’u, Narsissistik libido varsayımı ile ve libido kavramının bireysel olarak genişletilmesi ile eşeysel (üreme işinde görev veren özel yaradılış) içgüdü bizim için yaşayıp-ölen canlıların parçalarını bir arada tutmaya çalışan, bi nevi zamk görevine dönüştüğünü belirtir. Eşeyselliği Eros’un nesnelere yönelik parçası olarak göründüğünü, kurgusal Eros’un yaşamın başından başlayarak etkin olduğunu “ölüm içgüdüsü” ile karşıtlık içinde “yaşam içgüdüsü” olarak kabul edildiğini belirtir Freud. 

Freud’a atıf yapan Marcuse’ye göre, zihinsel ekonomik bakış açısından, Süperego’nun işlev gören ahlak benzeri bir parçalanma ürünü olarak göründüğünü dile getirmektedir. Modern dünyada yabancılaşan Eros’un özgürleşmesi zorunlu olarak yok edici ve öldürücü bir güç olarak işleyecektir. Yine özgürleşen Eros’un yok ediciliğine karşı sağlamlaştırılmış üreme ahlakı devreye alınacaktır. 

Hollis ise, modern insanın uygarlığın yıkıcı güçlerini Eros’un üreme güdüsüne, aşk itkisini ise ekonomik olarak dönüştürmekte olduğunu savunur. Erkekler, pahalı arabasıyla, kocaman eviyle, yüksek makamıyla, statüsüyle övünen bir insandır. Bu insan kendisinde olan aşağılık duygusunu her şekilde ekonomik olarak telafi edecektir. Üst sınıf iş kahvaltıları ve insan gücü bu aşağılık kompleksinin dışa dönük bir ifadesi olarak hizmet edebilir, ancak gerçek dayanıklılığın acınası bir şekilde göstermelik bir yedek parçası veya yedek lastiğidir. 

Kısacası, uygarlığın getirisiyle aşağılık kompleksine nesne ilişkisiyle bastırmaya ya da gösterişin yıkıcılığıyla kullananların, sahip olduklarını düşündükleri benlikleri kendilerinin düşündükleri gibi değildir. Aslında yoklardır. Nesne var olduğu sürece onların Eroslar’ı ölüm-yaşam arasında işlevsellik gösterebilecektir. Yani her güç gösterisinin arkasında bir kompleks, kompleksin arkasında korku vardır. Hiçbir hayvan, insanlar için korkmuş bir hayvan kadar tehlikeli değildir. Sevginin olmadığı yerde sadece korku ve doldurulamayacak bir boşluk vardır. Sizce bir insan kimseyi sevmeyip aynı zamanda sakin ve kendine yetebilir mi?

Kabul ve annelik kompleksini de ritüeller açısından da değerlendirir Hollis...Ona göre, geçiş ritüelleri geleneğinde, annelik kompleksinin enerjisini doğrudan ve derinden etkilediği için, her birimizde mevcut olan son derece güçlü bağımlılık arzusunda büyük bir bilgelik olduğunu düşünmektedir. Bu hareketsiz cazibenin üstesinden gelmek içinde bilinçli duygusal deneyim gerektirmektedir. Aklı başında hiçbir insan gönüllü ayrışmayı istemez ve bu nedenle psikolojik ilgisizlik, korku ve bağımlılık hayatımızda baskın veya tehdit edici doğayı almaya başlamaktadır. Geleneksel kültürlerde erkek çocukların kabul törenleri kızların kabul törenlerinden daha geliştiğini, çünkü kızların annelerinden ayrıldıktan sonra yuvaya dönmeleri beklenilmektedir. 

Ritüellerde, erkek çocukları sadece anne kompleksinin hayatlarındaki özel öneminden dolayı değil, aynı zamanda erkek çocuklarının doğal dünyayı, “içgüdüsel” yaşamı terk edip yapay, insan yapımı uygarlık ve kültür dünyasına girmeleri beklentisinden dolayı etkilendiğini belirtir. Başka bir deyişle, rahat olma bağımlılığından kurtulmak için, genel olarak kaçındığınız koşullarda bulunmanıza izin vermelisiniz. Ama kendini yok etmeyi, kendini geliştirmeyi birbirine karıştırmamak için, bu tür ritüeller şart. Bir genç evden ayrılırsa sonu kötü bitebilir. Kampa ya da değişim programı üzerine ders çalışırsa ev sıcaklığından da mahrum kalıyor ama tehlikeler ve riskler daha az spontanedir.

 Hollis, her okuyucusunun zihninde farklı sorular oluşturacak bir yazar. 

Bir soruyla bitirmek gerekirse bu yazıyı: Eros’un sunduğu konfor alanınızda sonsuza kadar kalma arzusuyla nasıl savaşırsınız? Veya da ritüelinizin? 

Kaynakça:

Freud, S., Bir Yanılsamanın Geleceği-Uygarlık ve Hoşnutsuzlukları

Freud, S., Metapsikoloji

Marcuse, H., Eros ve Uygarlık- Freud Üzerine Felsefi Bir İnceleme

Hollis, J., Satrün’ün Gölgesinde

SİYASETTEKİ SİNEMA BÜYÜSÜ

Sigmund Freud’a göre bilinçaltımızda uyuyan çöplüğümüzde itiraf etmediğimiz yani bilince çıkmayan hiçbir düşüncenin asla ölmeyeceği üzerinedir.

Bu olgu, hem psikolojik hem iletişim anlamında da böyledir.

Bilince çıkarmadığımız her şey orada öylece bekler-nefes alarak durur.

Karar anlarımızda zayıf olduğumuz veya tam tersine güçlü olduğumuz anları bekler, biz farkında olmayız.

Bilinçaltımız içinde yaşadığımız çevrenin ekonomik ve siyasal belirsizlik durumlarında algımızı yapılandıranlar tarafından otomatımıza basılmış tuş gibi sözcükler veya görsellerle devreye alınır.

Algımızı biçimlendiren siyasal manipülasyonlara dijital çağın getirisi olarak hemen hemen her yerde maruz kalmaktayız.

Yüksek enflasyonun yol açtığı ekonomik krizin yaşandığı ortamda siyasetten-piyasalara kadar güncel söylemi kanaat önderleri kulaklarımıza sürekli aktarmakta…siyasi yapılanmalar, ana muhalefet partisinden iktidara kadar seçmenle kurdukları söylem ideolojisi aynı gemide olduklarını sık sık tekrar etmek üzerine.

Altılı Masa’nın koalisyonuna baktığımızda ekonomik krize karşı seçmene hiçbir vaat de bulunmaya çekimserlik içinde.

Türkiye’nin sorunu enflasyon, ekonomik kriz, işsizlik ama Altılı Masa’nın ekseninde gezindiği ülke sorunu Sayın Cumhurbaşkanı oluyor.

Muhalefetin tek derdi var: Cumhurbaşkanını bulunduğu konumdan indirmek.

Altılı Masa ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’nın seçime odaklı hedef söylemlerini sinema üzerinden bir benzetme yapmak gerekir.

Çünkü bilinçaltımız hayatımızın her alanında kendine yarattığı öznel kahraman idoller ya da figür liderler sinema aracılığıyla da algı oluşturma etken olduğunu düşünebiliriz.

Umberto Eco, medyanın algı oluşturmada etkilerini dile getirdiği “Yengeç Adımlarıyla” eserinde ana kahraman olarak algılanmak için siyasetçinin ve medyanın düşman/lar yaratması gerektiğini dile getirmiştir.

Eco’nun düşüncesinden yola çıkarak psikolojik açıdan kendimize baktığımızda tekil olarak ebeveyn otoritesi gölgesinde yetiştirilen bir toplum olduğumuzu da göz ardı etmemek gerekir.

Üzerimizde ya annemiz ya babamız etkilidir genelde…medyada izlediğimiz gündeme dair haberlerden ziyade bilinçaltımızı tatlı tatlı kahramanlıkları rüya gibi algılatan sinemada öyledir.

Örneğin, Hollywood sinemasının etkili biçimde kullandığı kurgusal bir gerçeklik algısı vardır bilinçaltımızda oluşturulan.

Hollywood filmlerinde bir ana kahraman vardır ve bu bir kişi iken anti-kahramanların (kötü) sayısı o kadar çok olur.

Ana kahramanımız, anti kötü kahramanlara karşı sürekli mücadele vererek kâh insanlığın geleceğini kâh bir kent ya da bir aileyi kurtarma görevi üstlenen kişidir.

Ana kahraman tek başına yalnız bırakılır ve tek başına, bütün kötülükleri yapan anti-kahramanlarla filmin sonuna hep mücadele eder.

Hatta öyle mücadele eder ki; ailesinden, sevdiklerinden ve hatta kendi hayatından vazgeçecek kadar cesaret gösterir ana kahraman.

Seçmenin algısı tek ana kahramana mı yoksa Altılı Masa’ya mı daha yakın olarak kendini algılayabilir!

Yalnızlık Üçlemesinde, Aşk Üçgeni

Lou Andreas Salome (1861- 1937): Alman kökenli kadın edebiyatçı, psikanalist, Rusya'da doğar. Babası Rus generalidir; iyi bir çocukluk dönemi geçirir. Kaliteli eğitimler görür. İnatçı, kendine güveni olan, otoriter bir kişiliğe sahiptir.  Kadının kendi içinde yaşamasını savunan Salome gerçekten de kendi içinde yaşar. Yapıtlarından çok Nietzche, Rilke ile kurduğu ilişkileriyle tanınan Salome, Freud'un öğrencisidir. Bilinen eserleri: Bir Sapma, Nietzche, Dönüp Baktığımda, Kadın Karakterleri.

Salome'nin kimliğini şu sözlerinden tanırız: '' Kimseyi gücendirmemek için her şeyi kendi içine atmak da o kadar acı ki, insanların güvenini ve sevgisini kazanan o uyumlu, itaatkar tavrından yoksun olduğu için insanın yapayalnız kalması o kadar acı ki!''

'' Ben ne önümdeki örneklere göre yaşayabilirim, ne de kendim bir örnek olurum; tam tersine, kendi yaşamımı kendime göre sürdüreceğim, sonuç her ne olursa olsun.'' sözleri bağımsız kişilik yapısını gösterirken, erkeksi davranış eğilimli gibi algılansa da, zamanındaki politik hareketlere katılmaz. ''kendi özgürlüğünden'' yola çıkarak kadın hareketlerinin yanında durur.

Salome on sekiz yaşında ilk aşk deneyimini yaşar, dinsel duygularla çevrilmiş, karşındaki erkeği adeta Yaratıcı gibi gören bir ''aşktır'' algıladığı...

Kırklı yaşlardaki papaz Gillot, evli ve iki kız babası olmasına ramen Salome'ye dinsel duygular aşarak aşık olur. Aşık olmakla kalmaz, karısından ayrılıp Salome ile evlenmek ister. Sonuçta Salome aşkın ikilemli tercihiyle baş başa kalır. Yaratıcı olarak kabul ettiği Gillot'yla evlenip sakin, papaz eşi olarak sükunlu bir hayat yaşayacaktır; veya hayatın ilgin yönlerini keşfedecek kendi yolunda yürüyüp kendi tercihlerini yaşayacaktı. Salome, ikinci yolu kendi tercihlerinin hayatını belirlemesine karar verir.

 Amacı hayatı yurt dışında tanımaktır. Entelektüel çevreye girmek, oradaki dünyalarda kendine dünya kurmak hayallerinin en büyüğüdür. Annesini  zoraki ikna ederek 1880'de  Zürih'e taşınırlar. Felsefe ve sanat tarihi eğitimi görmek üzere okula yazılır, zaman içinde sıradan öğrenci olmadığını gösterir. Kadınsı olmayan görüşleriyle, davranışlarıyla, güzelliğiyle dikkatleri üzerine çeker.

Eğitimi sırasında Salome hastalanır. Hava değişimi yapmasını öneren doktorlar, kışın Zürih'te kalmasının sağlığı üzerinde olumsuz şartları ağırlaştıracağı tehlikeli olduğunu söylerler. Salome ve annesi hava şartları ılıman olan Roma'ya giderler. 

Roma'da, otuz iki yaşında hukuk öğrencisi ve aynı zamanda felsefeye ilgi duyan Paul Ree ile tanışır. Ree'nin yaşamı iddiasız, kendiyle barışık olmayan, hayatı anlamsız gören, kötümserlik filozofu Schopenhauer'in hayranı bir erkektir. 

Mutsuz Ree'nin dünyasına güneş gibi doğan, zeki Salome gökten bir armağan gibi düşer. Kısa zaman içinde de Salome'ye aşık olur ve aşkını itiraf etmekten kaçınmaz. Ree'yi bekleyen yanıt ise ''hayır''dır. Salome aşk değil, beynini geliştirebilecek bir ilişki-arkadaşlık istemektedir. Ree'den öğrenebileceği şeyler vardır; ama ikisi arasındaki ilişkinin aşktan uzak olmasını, dostluk zemininde yürümesini talep eder. Ree aşkını öldürmek için Salome'den uzak kalmaya çalışıp denese de, başaramaz. 

Aşkın, seveni bilinçsizce zorlayan '' sevilen biri olma isteğine'' hep yenik düşer. Aşkını vermeyen Salome'nin adeta kölesi gibi onun istemlerine boyun eğer Ree. Bu tek taraflı aşkın kölelik halidir...

Oysa Salome'nin hayali ilginçtir; entelektüel iki erkekle aynı evde aşkı işin içine karıştırmadan dostça yaşamaktır. Ree, Salome'nin aşkını kazanabilmek umuduyla bu hayalin gerçekleştirilmesine yardım edeceğine söz verir. Sorun üçüncü kişiyi bulmaktır...

Nietzche 1882 yılında otuz sekiz yaşında emekli bir profesördür. Ree'nin değer verdiği arkadaşıdır. İsviçre'den aldığı emekli maaşıyla geçinen Nietzche yalnız yaşamaktadır. Yalnızdır... Uzun yıllar yalnızlığını paylaşacak kadın aramıştır. Hep reddedilmiştir. Kadınlar konusunda umutsuz olan Nietzche özel hayatında ise  pansinyonlarda yaşamaktadır. Birkaç eşyasıyla,ilaç şişeleriyle, gözünün bozukluğuyla, migren ağrılarıyla, mide kramplarıyla oradan oraya sürüklenmektedir. Tam da bu sırada Ree'nin aklına 1882'de başlayacak ''üçlü yaşamın'' üçüncü adamı olarak Nietzche'yi ikna eder.

Salome'nin ''üçlü yaşam'' teklifinde ne evlilik ne aşk vardır.  Nietzche, Salome ile tanışmak için Roma'ya gelir. Tanıştıktan birkaç gün sonra Ree aracılığıyla Salome'ye evlenmeyi önerir. Tabii ki Salome öneriye karşı çıkar ve bunu Ree'ye kesin bir dille ifade eder. Ree hem üçüncü kişiyi kaybetmemek, hem de dostunu üzmemek amacıyla olumsuz yanıtı yumuşatarak Nietzche'ye aktarır.

Nietzche, Salome'yi elde etmeyi kafasına koymuştur. Dostu Ree'nin ise Salome'ye olan aşkını bilmemektedir. Ree'yi, Salome ile aralarında engel olarak görür, Ree'ni varlığından uzak Salome ile başbaşa kalma planlarını yapar. 

Nietzche'ye göre aşk, kadınların zekiliğinin bir icadıdır. 

''Özgürlük düşleyen ve aklında yalnızca kaçmak düşüncesi olan bir esir gibiyim...'' der Henry Miller.

Sylvia Plath, "Sadece içimde susmak istemeyen bir ses olduğu için yazıyorum."der

Sosyal medya kullanımında bireysel tutkunun koşulu, tutkuya duyulan özne özlemi anlık durum ile tutkunun duyulmasına yol açan karmaşık karşıtlıkta olabilirlik içindeyiz. Çünkü öznenin karşıtlığını; uyarım, uyarıcı duyular üzerinde etkili olduğu nesnenin karşıtlığını da zorunlu kılmaktadır.

Öznenin duyusu duyarlılık içinde gelişim gösterirse, duyum aynı etkiyle, etki gösteren öznenin eğilim durumuna maruz kaldıkça, özne bu durumu özneye yönelik dışsal etkiler durumu içinde zıtlıklarda giderek kaybolacaktır. Uzun süre aynı biçimde köreltilmiş duygular, duyumları körleştirilmiş içsel uykuya neden olabilir.  Örneğin: Bir çocuk aynı davranış eylemleri yönergesinde duyusal yetenekleri içinde eğitilmiş olsun.  Bu Erikson’a göre kritik dönem: İnsan gelişimlerinin en kritik dönemleri; 0-2 yaş ve ergenlik dönemidir. Yaşamın ilk yıllarında hayata uyum ya öğrenilir ya da güvensizlik duygusu ortaya çıkar. Bu güven duygusu, ilk iki yaşta gelişmezse çocuk ilerde hep güvensizlik duyar. Bu durum ise öznede ''Gençlik Şizofreniyası''; kişinin gençlik döneminde kişiliğini bulamaması durumudur.  

Psikololoji kuramcılarına göre: ''İnsanlar eşit doğmazlar, doğuştan insanlar birbirinden farklıdır. Kalıtsal olarak getirdiğimiz özelliklerle birbirimizden farklıyızdır. Yıllar sonra bu farklılıklar daha da belirginleşecektir. Bireyler sonsuz potansiyellerle değil, biyolojik yapılarının elverdiği ölçüde bir potansiyelle doğarlar. Herkes kendine göre büyüme, öğrenme, gelişme gösterir. Ne kadar aynı olanaklar sağlanırsa sağlansın, bireyler aynı düzeye gelemezler'' tezlerini savunurlar. Karşıt görüşü savunan psikoloji kuramcılarına göre: ''Her insan aynı yaşam koşulları, sosyal, zihinsel gelişme bakımından aynı şartlar sağlanırsa, bütün insanlar aynı düzeye gelirler. Herkes sonsuz gelişme potansiyeline sahiptir'' tezini savunurlar.

Bu görüşe göre insanlar arasındaki farklılıklar, aynı yaşam olanaklarının sağlanmamasından kaynaklanmaktadır. 

Freud’a göre, çocuğun ilk beş yaşındaki durumu ilerde ne olacağını gösterir. Erikson ise buna ‘hayır’ der. 

Piaget’ye göreyse, çocukta düşünce ile dil birbirine paralel olarak gelişmektedir. Hatta düşünce biraz daha öncedir. Dilin anlamını önemli kılan düşüncedir. Bir, iki yaşındaki çocukların kullandığı kelimelerin üçte ikisi isimlerle, pek azı hareketlerle ilgilidir.

Ona göre işlem öncesi dönemde, çocuklar genellikle iletişim amacı taşımayan şekilde, yüksek sesle konuşurlar. Başkalarını duymazlar. Bu tür konuşmaya ''egosantrik konuşma'' denir. Bu konuşma çocuğun kendisi üzerine yoğunlaşmasıdır.

Piaget’ye göre, 4-7 yaş arası çocuklarda üç tür egosantrik konuşma vardır:

1-Tekrar, 2-Monolog, 3-Kollektif monolog

Örneğin sosyal medyada bulunan bir yetişkin üzerinden düşünürsek:''egosantrik'' olarak aynı düzlemde yazı yazan ya da aynı düzlemde okuma yapan, bunun yanında farklı duygu durumlarını uzun dönemli uykuya geçirdiğini fark etmesi zorlaşacaktır. Adorno der ki: "Çağımızın en büyük hastalığı olağanlıktır." Olağanlıktan çıkıp çıldırmak için eskiden edebiyata kaçardık, şimdi çıldırmamak için sosyal medyaya kaçıyoruz. Biz insanların en büyük çaresizliği bu olmalı ki; içinden çıkılmaz bir labirente de dönüştürüldük. Kendi içinde evrimleşemeyen yetişkin çocuklarız artık... Bunun bir adı var olacak mı? Bilemeyiz... Nasıl olsa  insanlığın gelişimi hep yarım da kalacak... Psikoloji alanında birçok kuram ortaya konulmuştur. Örneğin; tip kuramcılarının ortaya attığı; ‘tipoloji kuramları ve trait kuramı. Triat kuramına göre, bireylerin davranışlarında, tutumlarında göze çarpan, devamlılık gösteren, tutarlılıklar gösteren özellikler ele alınmıştır. 

Ancak tüm bireyler arasında, karşılaştırma yapabilmek için daha çok birbirine benzeyen traitlerin (benzeş davranışsal özellikler) saptanmasına çalışılmıştır. Yani bu görüşe göre, bireyler aynı traitler, benzer davranışlar bakımından karşılaştırılabilirler. Örneğin; zekâ testleri saptanmış traitlerden oluşmaktadır. Bu testten alınan sayısal değer, bireyin kim olduğunu, diğerleriyle karşılaştırmayı sağlayan bir ölçüt sağlıyor.

Trait yaklaşımı, bireyler arasında niceliksel bir karşılaştırma olanağı sağlıyor. Bu sayede bu yaklaşımla daha katkılı teknikler geliştirilmiştir. Bu tekniklerden en fazla kullanılanı; ‘faktör analizi’dir.

Ancak bu yaklaşımda önemli bir problem vardı:

Tüm insanların karşılaştırılabilecekleri traitlerin ne olduğunun saptanması oldukça zor olmasıydı..?

Tipoloji kuramları ise bireyleri belirli özellikler bakımından tiplere ayırmışlardır:

Örneğin tipolojinin babası Spranger, 6 tip saptamıştır:

1-Estetik tip, 2-Sosyal tip, 3-Politik tip,

4-Dinsel tip, 5-Ekonomik tip, 6-Teorik tip.

Kredchmer de iki tip saptmıştır; aynı fiziksel özellikleri olanların topladığı ''fiziksel tip'' ve aynı mizaca sahipleri topladığı; ''mizaç tip''. Aslında ikisi bir tiptir. Kredchmer, bu iki tipin karşılaştırılabileceğini söylemiştir.

Jung da insanları, ''içe dönük tip'' (çekingen, az sosyal, utangaç) ve ''dışa dönük tip'' (atılgan ve daha sosyal) diye ikiye ayırmıştır. Ve insanların hangi tipden olduğunu anlamak için testler geliştirmiştir ancak sonuçta her iki tipten de olmayan bireylerde ortaya çıkmıştır.

Sosyal medyada kişilik  tipolojisi içinde bireysellikte kitlelerin içsel sesleri ''kedi de benim fare de! Kendimi yakalayıp kendimden kaçarım, Bazen yakalanmak için tuzağıma düşerim. Aslında kapana peyniri koyan da benim.'' Dijital köyün sakinleri yeni farklı tipoloji ve triat tiplerin saptanacağı ''dijital kamusallığa'' taşınmış durumda... Dijital tria tipler ve dijital tipolojik tipler içinde farklılıklar yeni açılımlar geliştircek gibi... İnsan bir evren olduğunu düşünürsek; evren içindeki paralel evrenleri dijital psikoloji araştırmaları saptayacaktır. 

Şimdi ise insanlığın durumu Henry Miller'in dediği gibi: ''Özgürlük düşleyen ve aklında yalnızca kaçmak düşüncesi olan bir esir gibiyim...''

Geri Kalmış Ülkelerde Moda İhtiyactır

"İlkelerine bir kez olsun ihanet eden insan, hayatla olan saf ilişkisini yitirir." der Andrei Tarkovski

İnsanlık olarak, insani değer ilkelerini parçalayarak, bölerek ilerliyoruz; zaten bölünmüş bir alana atılan neden parçalamaya da devam etmez ki? Ama öylelik, insanda daha da bölünmüşlük haline geliyor. Yani aslında parçalamak keyif vericidir, bölünmüşlük bölüştürülür, ilke hücrelerimiz buna imkan sağlayabilecek bir efsunlanma alanıdır. Çalışmayan kalksın yorulsun derhal, yapamayacağını düşündürecek kadar yük ile...Hücre bölünmüşlüklerle ilkesizlik içindedir, artık...

Sosyal psikolojide önemli bir vurgu noktası vardır.  "Geri kalmış ülkelerde moda bir ihtiyaçtır.'' Moda ihtiyacı bir zamanlar giyim ya da benzeri şeylerdi. Şimdilerde moda ihtiyacını bireysel düzeyde ve gruplar olarak sosyal medyaya uygularsak bu durum, yüzyüze sosyal iletişim kuramayan sosyal varlık insanı ve sosyal varlık olamamanın getirdiği edilgen bireysellik içinde sosyal moda ihtiyacı marjinal doygunluk seviyesine ulaşamayan bir toplum getirisi olması kaçınılmaz olacaktır. Güncel hayatta birbirlerine duygularını (öfke, kin,sevgi) ifade edemeyenler adeta sosyal medyada sözlerimle toslamaktan ziyade, yazdıklarımla toslayarak okşamayı yeğlerim düşüncesinde. 

Oysa ki, söylenen sözleri unutan bir yapımız olmasına karşın okuduklarımız daha kalıcıdır zihnimizde...Freud,  Ket Vurma Belirti ve Korku incelemesinde: '' Korkunun beklentiyle çok açık ilişkisi vardır; o birşeyden korkmaktır. Onda belirsizlik ve objesizlik özellikleri vardır; konuşma dili bir objeyi bulunduğunda onun adını bile değiştirir ve onun yerine ürküntüyü koyar.'' der. Günümüzün moda ihtiyacında bize dayatılan 'kültür endüstrisi’ ya da ‘idare altına alınmış dünya’ gibi (…) temalar, aydınlanmayla başlayan evrensel kötülüğün sonuçları değil, kamusal alanın kültürel ve politik işlevlerinin kaybolması, daha doğrusu kamusal alanın kültürel ve politik işlevlerinden arındırılması, bu işlevlerinin giderilmesinin sonuçlarıdır.”, bu yaklaşımdaki problem söz konusu mecali kalmamışlık durumunun, Kant’ın cümlesindeki dolaylı ve içkin olarak gözlemlenebilen ''sermayenin gizeminin'' ('birikim olsun!') ve tarihsel süreçlerin tümlüğünün parçası oluşunun ıskalanmasıdır. O, mecali olmama durumu, sosyal medyanın “muhabbet” dilinden(!) medya düzeneklerine, tüm kamusal söylemlerde gözlemlenebilecek bir haldedir. Gündelik haberler her gün dayak yiyen, ölen, kaza geçiren, bedensel-sosyal-kültürel travmalar geçiren işçiler, çalışanlar, kadınlar, çocuklar, toplulukları gösteriyor ve onları temsil eden her birey/topluluk göremezden geliniyor. Estetik her dillendirme etkisizleştiriliyor ve düşünce hayatının nasıl sönümlendiğini görüyoruz. çünkü moda ihtiyacı; aydınlanma sürecinin ardına alabilen  olan, “üretken işbirliğinin düzenleyicisi olarak oynadığı geleneksel rolden ayrılan sermaye, bir zorla ele geçirme aygıtı biçimini alma eğilimi gösterir.”

Foucault’un belirttiği ve dikkat çektiği nokta olan ifadesi, “tabi kılınmış özneye ilişkisel bir kuram sağlandığı şeklinde okunabileceği” tespitini izleyebiliriz: “kapital’deki artı değer kuramını ya da yabancılaşmış emek... İnsanların yaşamlarını başkalarına ait nesnelere dökerek nasıl kendilerini tabi kılınmış halde oluşturduklarının öyküleri olarak okumak mümkündür. Hegel'in tarihin ya da aklın hilesi olarak tanımladığı durumu açmayı gerektirir. “kolektif tarihin hiç beklenmeyen bir sonuç üretmek için bireylerin, hatta tek tek ulusların tutkularını ve niyetlerini onlara çaktırmadan kullanma biçimiydi''der. Şimdilerde de ihtiyaç olarak sunulan ihtiyaç duyulan modalarımız...

Dijital ortamda, dünyanın gerçekçi  dolayımları görülüyor, fark ediliyor, biliniyor; bedenin, var oluşun, “aklın”, “enerjilerin” kullanılabiliyor olmasına hiçbir çare olmadığı da yaşanıyor.  Öte yandan da... İnsani duygulara organik ve dijital tüm kuşatılmışlıklarını ve kullanılabilirliklerini modernlik sanan bir toplumun, küresel toplama kampları olarak sıkıştırıldıklarını dijital beton kentlerde; sermaye, iş gücü, yaratıcılık stokları/ blokları oluşturdukları kadar; sınıfsal geçişlilik,  sistem güvenliği  işlevleri/makinasallıkların oluşturdukları; ancak daha asli işlevlerinin algı yanılsaması stokları/ bloklarına indirgenmişlikleri ile ilgili zamanlarını tüketen/ üretici-tüketiciler olduğunu yadsıyamayız.